Dronning Ingrids hage: "Hageby" tilrettelagd for personar med demens

Tekst og bilete i dette artikkelen er levert av SINTEF Community basert på befaringar og intervju med planleggarar i kommunen, nokre tilsette og ein pårørande (2023).

Resultat

• Den nye sjukeheimen stod ferdig i juni 2023. Sjukeheimen er bygd på ein grunnfilosofi om at bebuarane skal kunne «ta kvardagslivet tilbake». Det handlar om matlaging og måltid, fridom til å bevege seg rundt og tilgang til frisk luft. Butilbodet er organisert som bukollektiv for å skape ro, og styrke høvet til å bygge relasjonar med færre tilsette.
• Etter om lag eit halvt års drift opplever dei tilsette at konseptet i stor grad verkar etter intensjonane, samstundes som det stadig blir forbetra og vidareutvikla.
• Det skjerma uterommet med ulike funksjonar gir rom for å bevege seg fritt innanfor eit avgrensa, men stort område. Erfaringane så langt er at bebuarane rører seg meir, er meir ute og får meir dagslys og frisk luft.
• Tilsette peikar på at felles måltid bidreg til betre ernæring, samstundes som bebuarane er meir aktive og har meir overskot. Rammene rundt måltid og matlaging gir positive opplevingar.
• Tilsette hevdar òg at bebuarane søv betre og har færre fall. Dei trur dette kjem av meir rørsle og meir frisk luft.
• Omfattande bruk av velferdsteknologi bidreg til å gjere konseptet mogleg. Det at bebuarane kan gå fritt, samstundes som teknologien gjer det lett å finne ut kvar dei er til ei kvar tid, blir opplevd som positivt.

Bakgrunn

Byrådsavdelinga for eldre og sosiale tenester fekk tildelt ei arv frå eit ektepar som ønskte at midlane skulle brukast til å betre livskvaliteten for eldre i Oslo. Pengane blei nytta til eit prøveprosjekt i regi av sjukeheimsetaten, kalla «Bedre hverdagsliv».

Byrådet blei inspirert etter eit besøk ved The Hogeweyk Dementia Village i Nederland. Fire eksisterande sjukeheimar blei valde ut, to kommunale, eitt kommersielt og eitt ideelt driven. Det å teste ut i praksis viste seg å vere eit viktig og nyttig verktøy. Erfaringane var så gode at modellen blei lagt til grunn for planlegginga av to nye sjukeheimar i Oslo, retta mot personar med demens.

Mål og målgruppe

Kommunen skulle etablere eit kvalitativt betre tilbod til personar med demens.

Prosessen

Initiativet kom frå politisk nivå i kommunen. Besøket på De Hogeweyk var ein viktig start for alle involverte, både politikarar og tilsette i ulike roller. Dei gode erfaringane frå prosjektet «Bedre hverdagsliv» var avgjerande for at kommunen våga å satse vidare og bygge etter dei nye prinsippa. Kommunen hadde tett dialog med Husbanken, og deltok i eit nettverk med andre kommunar som planla hagebyar. Nettverksarbeidet var finansiert av Husbanken.

Erfaringa er at endringsprosessane ikkje stoppar med planlegging og bygging. Den viktigaste prosessen skjer etterpå, i driftsfasen.

Brukarmedverknad

Kommunen testa ut konseptet på fire eksisterande sjukeheimar i to år før planlegginga starta. Slik fekk dei erfaringar og god innsikt i kva effekt tilbodet hadde for bebuarar, tilsette og pårørande. Denne typen brukarinvolvering kan vere svært nyttig når ein utviklar nye løysingar. Ein fokuserer ikkje berre på diagnose, men let dei fysiske omgjevnadene støtte ulike val i kvardagen. Bebuarane får dermed større moglegheit til å medverke i eigen kvardag.

Finansiering

• 264 millionar i investeringstilskot til 130 sjukeheimsplassar
• Kompetansemidlar til nettverksarbeid med fleire kommunar

Erfaringar

Både tilsette og pårørande understrekar at kanskje den viktigaste endringa er at bebuarane kan gå og utforske området fritt. Hagane og dei grøne områda rett utanfor dørene er kvalitetar mange set stor pris på. Bebuarane må gå ut for å bevege seg mellom ulike aktivitetar. Dette bidreg til at mange er meir ute og får rikeleg med dagslys. Ein tilsett seier at dei truleg har byens mest solbrune sjukeheimsbebuarar.

Det finst mykje kunnskap om den helsefremjande effekten av rørsle og dagslys, og korleis dette påverkar både søvn og psykisk helse. Ein av bebuarane sin ektefelle oppsummerer tilbodet slik:

«Dette konseptet er ei investering i helse, både for personen det gjeld og for oss rundt. Eg vil aldri gløyme då systera hans kom hit første gong og sa: «Her er det jo rett og slett hyggeleg. Det er så mykje vakkert å sjå, med blomar og grøne tre. Eg kan sjå at tilbodet bygger på kunnskap om kva som verkeleg betyr noko for denne målgruppa. Mi erfaring så langt er at det verkar!»

Utfordringar

Å teste ut nye løysingar kan vere krevjande. Kommunen opplevde mellom anna utfordringar knytte til krav om branntryggleik og universell utforming. For sjukeheimsetaten var det overordna målet å legge til rette for personar med demens. Det vart til dømes gjort forsøk på å tilrettelegge heisen, men løysinga framstår framleis ikkje som logisk. Det har oppstått hendingar der bebuarar har blitt ståande i heisen etter at døra har lukka seg og belysninga har slokna, noko som kan opplevast som utrygt og forvirrande. Erfaringa er at entreprenørar ofte vegrar seg for å ta i bruk løysingar som ikkje tilfredsstiller standardkrav, og dette kan hindre innovasjon og utvikling av nye løysingar som er lagt til rette for denne målgruppa.

Å jobbe på nye måtar krev omstilling og trening. Det er eit stort behov for opplæring og å trene på dette. Omstillinga omfattar både eit nytt omsorgskonsept og bruk av mykje ny velferdsteknologi.

Teknologien har heller ikkje fungert optimalt frå dag éin. Sjukeheimen arbeider stadig med å forbetre dei tekniske løysingane.

Tips til andre

• Lat dykk inspirere saman.
• Lag tydelege visjonar frå starten. Dei kan hentast fram sjølv når tilbodet er i drift. 
• Minn dykk sjølve på å snakke om dei tinga de ser bidreg til å gje bebuarane meining i kvardagen. Sjå etter og merk dykk når bebuarane viser ekte glede, vakenheit og engasjement. Å unngå feil er ikkje nok, de må øve på å sjå det som bidreg til helsefremjing og auka livskvalitet for bebuarane.
• Tren på nye arbeidsmåtar i god tid før innflytting. Snakk om kva som gjer ein stad til ein heim, og korleis de sjølve vil bu.
• Undervurder ikkje behovet for opplæring. Sørg for variasjon i måten de legg opp opplæringa på.
• Ha kompetanse om velferdsteknologi på huset, og sørg for at denne er tilgjengeleg for alle tilsette.

Vidareføring av arbeidet

Sjukeheimen er no i drift, og arbeidet med å implementere konseptet i kvardagen held fram. Oslo kommune er i sluttfasen av bygginga av eit tilsvarande tilbod: Furuset Hageby.

Lenker

Erfaringar frå "Hagebyar" tilrettelagd for personar med demens, SINTEF (PDF)

Dronning Ingrids Hage: Ein ny buform for personar med demens i Oslo (arkitema.com)

Dronning Ingrids hage: Sjukeheim, helsehus og dagsenter (oslo.kommune.no)